Хроник йўтал одатда шамоллаш чўзилганда, доимий жиғилдон қайнашида ёки айрим дори препаратларини қабул қилганда кузатилади. Айрим холларда йўтал организмда жиддий муаммо борлигини англатади.

Хроник йўтал деб қачон айтилади.
Катта ёшдаги одамларда 8 хафта, ёш болаларда 4 хафтадан узоқ давом этадиган йўтал – хроник йўтал деб аталади.
Йўтал – алохида касаллик хисобланмайди, балки маълум бир касалликнинг белгиси ёки айрим дори воситаларини ножўя таъсирида ривожланади. 90% холларда хроник йўтал – постназал шиш, астма ёки гастроэзофагеал рефлюкс таъсирида чақирилади.

1. Постназал шиш
Бурундан шиллиқни оқиб, томоққа ўтиши ва уни таъсирлаши постназал шиш деб аталади. Одатда бу шамоллаш ёки аллергик этиологияли бурун битиши ёки синуситда бемор узоқ горизонтал холда ётганда кузатилади. Одамлар доим хам томоқ оғриғини хис қилмайди ва баъзида йўталади.    
Нима қилмоқ керак?
Бунда бурун битишига сабаб бўлган касаллик даволанади. Симптомларни енгиллатиш ва балғамни қотиб қолмаслиги учун хонани юқори намлилигини ушлаб туриш ва имкон қадар ёстиқни юқори қилиб ётиш тавсия этилади.  

2. Астма
Бу ёш болалардаги хроник йўталнинг энг асосий сабаби хисобланади. Шунингдек, хансираш ва хириллаш хам кузатилиши мумкин. Айрим холатларда йўтал бу – ягона белги. Астма мавсумий (совуқ пайтида) бўлиши ва жисмоний юкламаларда кучайиши мумкин.    
Нима қилмоқ керак?
Астма – назоратга олинмаса ва даволанмаса кучайиб, хаёт сифатини пасайтириши мумкин. Шунинг учун педиатрга мурожаат қилиш керак.
 
3. Гастроэзофагеал рефлюкс касаллиги
Жиғилдон қайнаши доимий тусга ўтганда ва ошқозон таркибини қизилўнгачга қайтиб чиқиши кузатилганда –гастроэзофагеал рефлюкс касаллиги хақида гапирилади. Уйқу пайтида кислота томоққа ўтиши осон бўлади ва овоз бойламларини таъсирлайди. Шу сабабли эрталабда йўтал ва овоз хириллашини кузатиш мумкин.  
Нима қилмоқ керак?
Овқат рационидан ёғли овқатлар, кофе, шоколад, ялпиз ва шу каби махсулотларни олиб ташлаш орқали – даврий жиғилдон қайнашидан қутилиш мумкин. Зарда бўлиш доимий тусга ўтганда гатроэнтерологга мурожаат қилиш керак.

4. Қон босимини ортишига қарши ичиладиган препаралар.
Антигипертензив фермент (АФП) ингибитори тутадиган дори препаратлари йўтал чақириш хусусиятига эга. Бу гурухга қуйидагилар киради:
•    эналаприл;
•    фозиноприл;
•    перидоприл;
•    каптоприл ва бошқалар.
Нима қилмоқ керак?
Йўтал айнан дори воситалари қабулидан кейин кузатилганда, дори препарати алмаштирилади.

5. Нафас йуллари инфекцияси
Шамоллашнинг узоқ, бир неча ойларга чўзилиши, биринчи ЎРВИ тузалмасидан навбатдагиси қўшилиши, ёки вирусли инфекцияга бактериал инфекцияни қўшилиши йўтални чўзилишига сабаб бўлади.
Нима қилмоқ керак?
Шамоллаш ўтиб кетса йўтал қолади – бунинг зарари йўқ. Агар яна иситма кўтарилса ва сариқ-яшил ранг балғам пайдо бўлса бактериал инфекция қўшилганини англатади. Бу холда врачга учраб, антибиотик олиш керак бўлади.

6. Хроник бронхит
Хроник бронхит – нафас йўлларини яллиғланиши, уларни ичини торайиши ва шилимшиқни кўпайиши билан намоён бўлади. Шиллиқдан бронхларни тозалаш учун йўтал керак бўлади. Хроник бронхит асосан чекувчиларда кузатилиб, бронхлар эластиклигини бузилишига – хроник обструктив ўпка касаллигига олиб келади.
Нима қилмоқ керак?
Чекишни ташланг ва терапевтга учранг.

7. Бронхоэктаз касаллиги
Бронхоэктаз — бронхлар деворини қопсимон кенгайиши бўлиб, пневмония, кўкйўтал, оғир замбуруғ касаллиги (аспергиллёз) нинг асорати хисобланади.
Нима қилмоқ керак?
Бронхоэктазни аниқлаш учун ўпкани рентген текшируви керак.

8. Ўпкалар ўсмаси
Ўпка ўсмаси хам йўтал чақириши мумкин. Чекишни ташлагандан кейин хам бир ой ичида бемор холатини яхшиланмасиги, йўтал характерини кескин ўзгариши, балғамда қон пайдо бўлиши мухим белгилар хисобланади.
Нима қилмоқ керак?
Рентгенда ўсмани аниқлаш мумкин. Керак деб билса терапевт онкологга ёки бошқа текшириш усулларига хам жўнатиши мумкин.

9. Эозинофил бронхит
Кам учрайдиган касаллик бўлиб, астма ва хроник бронхитни эслатади. Улардан ўпка рентгенограммасида патология йўқлиги, нафаснинг функционал кўрсаткичларини ўзгармаслиги билан фарқланади.
Нима қилмоқ керак?
Эозинофил бронхитни даволамаса астмага ўтиб кетиши мумкин.

Хроник йўталда қандай текширувлар ўтказилиши керак?
Йўтал сабабларини аниқлаш учун врач кўрикдан ўтказади ва шикоятларингизни сўрайди. Шунингдек, қуйидаги текширувларга хам юбориши мумкин.
1.    Флюорограмма, рентгенограмма ва ўпка томографияси. Ўпкани умумий манзараси кўрилиб, бронхит, бронхоэктаз ва ўсмалар мавжудлиги аниқланади.
2.    Функционал тестлар. Улар астмага гумон қилинганда ўтказилиб, бемор махсус қурилма- спирометрга пуфлайди: ўпка хажми, нафас чиқариш тезлиги ва бошқа параметрлар текширилади.
3.    Гастроскопия ва кислотали рефлюксга текшириш. Бу текширувларни гастроэнтеролог буюради. Улар орқали қизилўнгачдаги кислотали мухит кўрсаткичи ўлчанади, қизилўнгач ва ошқозон орасидаги сфинктер аппаратида бўшашиш бор-йўқлиги аниқланади.

www.gepamed.uz