ЙЎТАЛ ҚАНДАЙ ДАВОЛАНАДИ?

ЙЎТАЛ ҚАНДАЙ ДАВОЛАНАДИ?

Йўталга қарши энг яхши дорилар бу вақт, чой ва асалдир.
 
Йўтал қаердан келиб чиқади?
Йўталиш - бу рефлекс, танамиздаги химоя реакцияси  бўлиб, йўтал орқали нафас йўллари тозаланади. Кўпинча йўтал вирусли инфекциялар, яъни шамоллаш натижасида пайдо бўлади. Нафас олиш йўлларининг шиллиқ пардаларида вируслар таъсирида балғам ҳосил бўлиб, бу эркин нафас олишни қийинлаштиради. Йўтал ундан халос бўлишга ёрдам беради.
Бурун оқиши туфайли хам йўтал ҳам пайдо бўлади. Бурундан чиққан балғам томоқдан оқиб тушади, асаб толаларини безовта қилади ва нафас олишга халақит беради. Томоқни тозалаш механизми ёқилиб йўтал кузатилади.

Йўталнинг бошқа сабаблари:
• Чекиш.
• Аллергия.
• Нафас олиш йўлларининг инфекциялари: бронхит, пневмония, фарингит, кўк йўтал.
• Астма.
• Бошқа нафас йўллари касалликлари: сурункали обструктив ўпка касаллиги.
• Нафас олиш йўлидаги бегона жисм.
Ушбу ҳолатларнинг барчасида йўтални шамоллашдан фарқли ўлароқ даволашади. Шунинг учун, ушбу мақолада биз фақат ЎРВИ (ўткир респиратор вирусли  инфекция) туфайли пайдо бўлган одатдаги йўтал ҳақида гаплашамиз.

Йўтал шамоллаш натижасида ривожланганини қандай аниқлаш мумкин?

Шамоллаш йўтали қўрқинчли эмас. ЎРВИ билан бирга яллиғланиш таъсиридаги йўтал пайдо бўлади ва унга вирусли касалликнинг бошқа белгилари ҳамроҳ бўлади: бурун оқиши, бош оғриғи, ҳароратнинг енгил кўтарилиши. Аммо уни жиддийроқ сабабларга кўра юзага келадиган йўтал билан аралаштирмаслик керак. Касалликни кучаймаслик учун қуйидаги ҳолатларда шифокорингизга мурожаат қилинг:
• Йўталиш асосий симптом эмас ва сизни жуда юқори ҳарорат ёки узоқ вақт давомида ўтмайдиган иситма, қаттиқ бош оғриғи, ҳолсизлик, тошма хавотирга солади.
• Йўтал уч ҳафтадан кўпроқ давом этади.
• Вақт ўтиши билан йўталга бошқа аломатлар ҳам қўшилди: такрорий иситма, заифлик.
• Йўтал кучаяди, кучаяди ёки шунчаки тоқат қилиш қийинлашади.
• Кўкрак қафаси оғриқ пайдо бўлади.
• Томоқ жуда оғриб ёки шишиб кетади.
• Нафас олиш қийинлашади (шу жумладан, йўтал учун).
• Ғайриоддий рангдаги балғам: жигарранг, жигарранг, яшил ёки ҳатто қонли.
• Тана вазнини камайиши.

Кўкрак қафасидаги қаттиқ оғриқлар, нафас олиш қийинлишуви ва балғамдаги кутилмаган қон учун тез ёрдам чақиринг.
Сурункали тиббий касалликларга чалинган одамлар, айниқса иммунитетни заифлаштирадиганлар, ҳатто оддий йўтал билан ҳам шифокор билан маслаҳатлашишлари керак.


ЎРВИ даги йўтални қандай даволаш мумкин
Йўталиш организмнинг вирусга бўлган жавоб реакцияси хисобланиб, бу симптомни ўзига қарши кураш бефойда. Организм касаллик билан курашади, кейин йўтал йўқолади. Яллиғланишдан кейинги йўтал одатда ўз-ўзидан энг кўпи билан уч ҳафта ичида йўқолади. Агар бошқа аломатлар - иситма, бурун, оғиз бўшлиқлари, томоқ оғриғи безовта қилмаса, йўтал қолиши мумкин. Аммо айтиб ўтилган муддатни ўтишини хам кутиб ўтириш нотўғри. Организмни ахволини енгиллатиш учун курашиш керак. Бу қандай бажарилади?

Кўп суюқлик ичинг
Йўтални энг яхши даволаш воситаси дам олиш ва кўп суюқлик ичишдир. Бронхларда тўпланган балғам суюқ бўлиши керак. Бу йўтал билан уни нафас олиш йўлларидан олиб ташлашни осонлаштиради. Аммо суюқлик оз истеъмол қилинганда, танада суюқлик етишмайди ва балғам қалинлашади. Йўталиш қийинроқ кечади, йўтал оғриқли бўлиб, балғам ўзи бактериялар кўпаядиган жойга айланиб, асоратлар ва бактериал инфекция хавфини оширади. Қуруқ ва ҳўл йўтал бир хил даволанади. Кўпгина ҳолларда турли асоратлар ривожланмаслиги учун кўп миқдорда ичимлик ичиш етарли. Ҳатто болаларга ҳам йўтални бостирувчи воситалар, балғам кўчирувчи сироплар, муколитиклар ва ўтлар керак эмас.
Ичимлик мўл бўлиши учун қанча ичиш керак? Ҳар куни қанча стакан чой, сув ва бошқа суюқлик ичаётганингизни ўйлаб кўринг. Ушбу меъёрга (агар аллергия бўлмаса) асал ва лимон қўшилган яна 3-5 та катта стакан чой қўшинг.

Бир қошиқ асал истеъмол қилинг
Кечаси бир қошиқ асал - бу ҳақиқатан ҳам йўтални тинчлантиришга ва яхши ухлашга ёрдам берадиган тасдиқланган восита.
Фақат кичкина болаларга асал берманг. Камида бир ёшгача болаларда асал таъқиқланади: ичак микрофлорасининг ўзига хос хусусиятлари туфайли чақалоқларда ботулизмнинг оғир шакли ривожланиши мумкин.

Нафас олишга ёрдам беринг
Йўталишни енгиллаштирадиган яна бир усул - касал одам нафас олаётган ҳавога ғамхўрлик қилишдир. Агар хонада чанг кўп бўлса, у ҳолда нафас олаётган ҳаво шиллиқ қаватни қўшимча равишда безовта қилади.
• Хонангизни тез-тез нам латтада тозаланг. Полларни ювинг ва уйингизга ахлатга тўлдирманг.
• Хонани шамоллатиб туринг.
• Йўталаётган одам ухлаётган хонадан гилам ва бошқа шу каби чанг йиғувчи буюмларни олиб чиқиб ташланг.
• Иссиқ ванна ёки душ қабул қилинг.
• Хаво намлагич сотиб олинг. Оптимал нисбий намликни 40-60% атрофида сақлашга харакат қилинг.

Бурнингизга физиологик эритма томизинг
Натрий хлорид эритмаси шўр сувдир. Тайёрланиши оддий: бир литр сувда сиз бир чой қошиқ тузни эритишингиз керак. Ушбу эритмани тез-тез ОРВИ билан бурунга томизиш керак. Бу совуқни даволаш учун энг оддий ва энг мақбул восита. Бу орқали бурун бўшлиғи турли шилимшиқдан халос бўлади ва натижада йўтал хам кузатилмайди.

Вазоконстриктор томчиларидан фойдаланинг
Баъзи ҳолларда бурундан чиққан шилимшиқ томоқни безовта қилади, чунки бурун тиқилиб қолади ва бемор шунчаки балғам ажрата олмайди. Бунда санорин, отривин каби вазоконстриктор томчилари ёрдам беради.

Шифокор нима буюриши мумкин
Йўталиш давом этганда, шифокор уни тезроқ тозалашга ёрдам берадиган дори-дармонларни буюриши мумкин.
• Йўталга қарши воситалар. Бу миядаги йўтал марказини бостирадиган ва рефлексни бостирадиган дорилар. Бундай препаратларда кодеин, бутамират, декстрометорфан ёки бошқалар. Улар балғам бўлмаганида қуруқ йўтал учун буюрилади.
• Балғам чиқарадиган воситалар. Улар балғамни юпқалашга (муколитиклар) ёрдам беради ва йўтални нафас йўллари бўйлаб ҳаракатлантиради. Ушбу гуруҳга ўсимлик экстракти бўлган дорилар, шунингдек амброксол, бромексин, ацетилцистеин киради.

www.gepamed.uz