Эснаш – нормал физиологик жараён хисобланиб, организмни чарчагани хақида маълумот беради ва дам олиш зарурлигини англатади. Инсон нормада кунига 7-23 мартагача эснаши мумкин. Эснашлар сонини бундан кўпайганини хис қилган булсангиз, албатта врач билан маслахатлашинг, чунки бу бир қатор жиддий касалликларнинг аломати бўлиши мумкин. Улар қуйидагилар:

1. Сурункали чарчаш синдроми
Кўп эснашнинг энг асосий сабаби хисобланиб, оддий чарчашдан фарқи 8 соатлик уйқу билан уни енгиб бўлмайди. У ой ва йиллар давомида ортикча ишлаш, етарли ухламаслик, нотўғри овқатланиш ва спорт билан шуғулланмаслик оқибатида ривожланиши мумкин. Симон Томпсон гипотезасига кўра бунда эснаш қонда кортизол (стресс) гормони миқдори ортиши билан тушунтирилади. Бунда шунингдек қуйидаги белгилар хам кузатилади: кўкракдаги оғриқ, нафас олишни тезлашиши, юрак уришишини тезлашиши, бош оғриши ва хатто хушдан кетиш холатлари.    

2. Обструктив апноэ синдроми
Обструктив апноэ синдромида инсонларда уйқу пайтида нафаснинг қисқа вақтли тўхташи кузатилади. Нафас олиш тикланганда эса ухлаётган одам бўғилиб уйғониши, қаттиқ хуррак олиши ёки чуқур нафас олиб яна нормал уйқуга қайтиши мумкин. Бу муаммо кенг тарқалган, яъни хар бешта оамнинг биттасида аниқланиб, унинг мавжудлигини хамма хам англай олмайди. Қуйидаги белгилар бирга келади: концентрацияни бузилиши, уйқудан турганда оғизни қуриши, рефлекс ва жавоб реакцияларини секинлашуви, доимий таъсирланувчанлик, мускуллари бўшашиши ва оғриши.

3. Семириш
Семиз одамларда кўп эснаш икки холатда кузатилади:
1.    Пархезни бузилиши ёки буқоқ бези фаолиятидаги бузилишлар, уйқучанлик ва тез толиқиш билан бирга келади.
2.    Ўпка гипервентиляцияси синдроми. Бунда бош мия фаолиятини бузилиши ёки ортиқча вазннинг кўкракларни қисиши хисобига чуқур нафас олиш қийинлашади, қонда СО2 миқдори ортади ва кислород миқдори камаяди.   

4. Депрессия
Депрессия пайтида кўп эснаш биринчидан: кортизол микдорини ортиши, иккинчидан: антидепрессантлар ичиш натижасида серотонин гормони миқдорини ортиши хисобига кузатилади. Унинг қўшимча белгилари: умидсизлик ва хомушлик хиссиёти, атроф мухитга қизиқишни йўқолиши, бош оғриши ихтиёрсиз агрессиялар ва суицидал хаёллар.  

5. Юрак касалликлари
Юрак касалликларида эснашни дайди нервнинг стимуляцияси чақиради. У бош мияни юрак ва ошқозон ичак йўллари билан боғлайди. Бунда эснаш қон босимини тушиб кетиши ва юрак ритмини секинлашуви хисобига кузатилади. Бошқа симптомлар: кўкракдаги оғриқлар, юзаки нафас олиш, юришни бузилиши, кўнгил айниши, бош айланиш.

6. Инсульт
Кўп эснаш инсульт ўтказган инсонларда хам хос бўлиб, у орқали бош мия ва тана хароратини бошқарилади, яъни хуруж пайтида қизийди. Эснаш инсультдан олдин хам кучайиши мумкин. Шу сабабли кўп эснаганда ва қуйидаги белгилар: юзни чўзилиб қолиши, оғизнинг бир томонида табассум бўлиши, қўлни кўтаришни қийинлашуви ёки имконсизлиги, нутқни тушунарсиз бўлиб қолиши кузатилганда тез ёрдам чақириш керак.

7. Тарқоқ склероз
Бош мия ўзагини зарарланиши халқум, чайнаш ва мимик мускуллар ишини бузади. Бу турли рефлекслар бузилиши ва эснашга олиб келади. Тарқоқ склерозда нерв толаларини химоя пардаси шикастланиши хисобига бош мия ва тананинг орасидаги боғлиқлик бузилади. Бир қатор неврологик симптомлар кузатилаши: сийишни бузилиши, мускул тонусини ортиши, бош айланиши, кўрувни пасайиши, мувозанатни бузилиши, юзда, танада ва оёқ-қўлларда игна санчганга ўхшаш хиссиётларни пайдо булиши.

8. Бош мия ўсмаси
Кўп эснаш бош мия ўсмаларида ортиқча чарчаш натижасида кузатилиб, ундан ташқари: бош оғриғи, хулқни ўзгариши (агрессия, апатия), хотирани пасайиши, кўриш ўткирлигини бузилиши хам кузатилади.
   
9. Жигар фаолиятини бузилиши
Жигар касалликларидаги гормонал дисбаланс эснаш билан бир қаторда: иштахани пасайиши, кўнгил айниши, сийдик рангини тўқариши, тери ва шиллиқ қаватларни сарғайиши, онгни хиралашуви, оёқ-қўлларни шишига хам олиб келади.

10. Эпилепсия (тутқаноқ)
Эпилепсия белгиси сифатида эснаш кам учрасада, бош миянинг чакка қисмлари зўриқиши натижасида кузатилади. Спазм хуруж пайтида ва ундан кейин кузатилади. Қўшимча белгилар: нотинчлик ва қўрқув хисси, онгни хиралашуви, оёқ-қўлларни ихтиёрсиз учиши (тортишиши).

Айрим холларда кўп эснаш бир қатор дори препаратларини ножўя таъсири сифатида хам кузатилиши мумкин. Улар антигистамин препаратлар, оғриқ қолдирувчи ва қон босимини тушурувчи препаратлар бўлиши  мумкин.
   
Www.gepamed.uz