Олимлар инсоннинг одатлари ва хусусиятларига генларнинг таъсир этишини аллақачон исботлашган. Инсонларнинг 99% генетик ахбороти бир-бириникига мос келади. Аммо қолган 1 фоиз генда сақланадиган маълумотлар катта қизиқиш уйғотади. Генларнинг специфик вариацияси инсонларни ғайриоддий сифатларга эга бўлишига сабаб бўлиши мумкин.
1. Тезкорлик гени - ACTN3
ACTN3 гени деярли хар бир инсонда мавжуд ва унинг бир қатор вариациялари альфа-актинин-3 оқсилини синтезини таъминлайди. Бу оқсил тезкор мускул толаларига таъсир этиб, уларнинг қисқариш тезлигига жавоб беради, югуриш ва куч ишлатишдаги фаоллигини таъминлайди. 18 фоиз инсонларда ACTN3 генида дефект мавжуд ва альфа-актинин-3 оқсили бўлмайди, шу сабабли тезкор югуриш улар учун хос эмас.
2. Уйқусизлик гени - hDEC2
Шундай одамлар борки суткасига 4 соат ухлайди ва шу етарли хисобланади. Олимларнинг текширишича бундай қисқа ва тўлақонли уйқуга улардаги hDEC2 генининг специфик мутацияси сабаб экан. Бу дегани уларнинг кам ухлаш хусусияти ирсият бўйича узатилиши мумкин дегани. Олимлар фикрича бу генни бошқаришни ўрганиш орқали уйқу режимини коррекциялаш имкони бўлади.
3. Супердегустатор гени - TAS2R38
Ер ахолисининг 25 фоизи овқат таъмини бошқалардан ўткирроқ хис қилади. Уларнинг бундай сезгирлигининг сабаби организмидаги TAS2R38 гени туфайли бўлиб, айнан шу ген аччиқ таъмини сезувчи рецепторлар фаолиятини бошқарар экан.
4. Мустахкамлик гени - LRP5
Аниқланишича LRP5 гени суякларнинг минерал таркибига ва натижада мўртлигига таъсир этар экан. Бу геннинг айрим мутациялари кимлардадир остеопороз синдромини келтириб чиқарса, айрим мутациялари эса аксинча суякларини мустахкам ва пишиқ бўлишини таъминлайди.
5. Антималярия гени - HBB
Ўроқсимон хужайрали анемияни келтириб чиқарувчи HBB гени инсонларни безгак хасталигига чидамли килиб қўяр экан. Тўғри бу мутациянинг суперқобилият билан алоқаси йўқ, аммо бу маълумот безгакни даволашни янги усулларини излашга имкон яратади.
6. Антихолестерин гени - CETP
Қондаги холестерин миқдорига нафақат ташқи мухит ва озиқланиш характери, балки генетика хам таъсир этар экан. CETP генининг танқислиги қондаги «яхши» холестерин (ЮЗЛП-юқори зичликдаги липопротеидлар) даражасини ортишига сабаб бўлиб, юрак қон-томир касалликлари ва атеросклероз ривожланишини камайтирар экан.
7. Кофеман гени- BDNF ва SLC6A4
Организмнинг кофеинни ўзлаштиришига камида 6 та ген жавоб бериб, улардан BDNF ва SLC6A4 генлари кофеиннинг таъсирини кучайтиради ва унга боғлиқликни кучайтиради. Айрим генлар эса моддалар алмашинувига таъсир этиб, кофега бўлган талабга таъсир этса, айримлари кофеиннинг уйқу жараёнига таъсирини белгилар экан.
8. Қирмизи ген - ALDH2
Агар бир бокал вино ёки бошка спиртли ичимликдан кейин ёноқларингиз қизарадиган бўлса, бу ALDH2 генининг мутацияси оқибати хисобланади. Бу ген жигар ферментларини ацетальдегидни алкоголнинг иккиламчи махсулоти ацетатга айлланишини тормозлайди. Натижада ацетальдегид молекулалари қонга ўтиб, капиллярларни кенгайишига ва юз-ёноқларни қизаришига олиб келади. Бу қанчалик ёқимли кўринмасин, ацетальдегиднинг бошқа ножўя –канцероген таъсири хам мавжуд ва у қизилўнгач саратони ривожланишига сабаб бўлиши мумкин.
Генетик мутацияли инсонлар инсониятни турли касалликлардан қутқарувчи калит вазифасини ўташи мумкин. Фақат уларни топиш, тахлил қилиш ва генидаги дефекти мавжудлигига қарамай касаллик билан муваффақиятли курашишини таъминлаш керак.
© www.gepamed.uz
