Шизофрения билинтирмасдан ривожланиб инсоннинг хақиқий башарасини яширади. Касалликни назорат остига олиш мумкин, аммо у жуда яхши ниқоблангани учун кўп холларда фарклаш қийин бўлади.

Шизофрения нима?
Шизофрения – оғир рухий касаллик бўлиб, турли шаклларда намоён бўлади. Унинг асосий белгиси инсоннинг хақиқатни ва ўзини англаш тасаввурини бузилиши хисобланади.
Шизофрения қайдан пайдо бўлишини хеч ким айта олмайди, аммо асосий сабаб ирсият, фон яратувчи холатлар касаллик ва стресс деб қаралади.
Афсуски кўпчилик инсонлар ўз вақтида мутахассисларга мурожаат қилмайди. Бу психиатрия хақидаги уйдирма ва қўрқувлар тарқалиши билан тушунтирилади. Шунингдек, шизофреникларнинг ўзини касал деб хисобламайди, аксинча ўзининг буткул соғлигини таъкидлаб, фақат уларгагина дунёнинг хақиқий сир-асрорлари маълум деб хисоблайди ва ўзига топширилган буюк миссия (топшириқ) ни кундалик югур-югурлардан устун қўяди.  
Шизофрениянинг кичик белгиларида инсон рухий ёрдам олмайди, касаллик эса аста-секин кучая боради ва хаётини забт эта боради.  
Шизофрения психиатрияда кўп қўйиладиган ташхис бўлишига қарамасдан, унинг шаклларига хар бир психиатр хам тушуна олмайди. Оддий одам учун энг асосийси касалликнинг хавфли белгиларини илғай олиш ва беморни врач қабулига боришга унинг кўригидан ўтишга ишонтира олиш хисобланади.
 
Шизофрения қандай бошланади?
Шизофрениянинг бошланғич белгилари қийин аниқланиб, ўртача 18-35 ёшларда намоён бўлади. Айрим холларда шизофрения белгилари болалик ва ўсмирлик даврига тўғри келиб, кўпинча бу даврдаги болалар хулқидаги ғайриоддийлик балоғат ёши билан боғланади.
Бунда беморлар одамови бўлиб қолади, атрофдагилар билан алоқасини узади, илгари қувонтирган нарсларга қизиқиши сўнади. Айрим холларда жисмоний хиссиётлари ўтмаслашади: очликни сезмайди, ювиниш, кийимини алмаштириш кераклигини унутади. Оддий таклиф ва илтимосларга катта таъсирланиш ва агрессия билан жавоб қайтаради.    
Юқорида келтирилган белгилар ташхис қуйиш учун сабаб бўла олмайди, аммо вазиятни жиддий бахолаб, беморни рухшуносга кўрсатишга, стресс ва рухий травмаларни осонроқ енгишга ёрдам беради.

Шизофрениянинг асосий белгилари
Хақиқий шизофрениянинг икки турдаги белгилари мавжуд. Ташхис қўйиш учун ёки битта катта ёки иккита кичик белгиларини мавжудлиги кифоя қилади:

Шизофрениянинг катта белгилари:
1.    Фикрлар акс-садоси. Бемор атрофдагилар унинг фикрлари билан бошқара олади (фикрларини ўқийди, уларни ўчира олади, ёки кераксиз маълумотларни жойлаши мумкин) деб хисоблайди.
2.    Таъсир ўтказиш хадиги. Бемор ўзини кимдир бошқараётгандек хис қилади. Ўзини программалаштирилган, гипноз қилинган ва нурлар орқали таъсир ўтказилаётган каби сезади. Айрим пайтларда бемор бу холатни бошқаларда сезади, «хамма алдангану» фақат у хақиқатни билишини айтади.
3.    Овозли галлюцинациялар. Бемор бошида турли хил овозларни эшитади. Кўринмас одамлар билан гаплашади. Бу «овозлар» бемор билан оддий мулоқот қилиши хам мумкин, бирор бир нарсани гапириши хам мумкин, ёки кандайдир кўрсатмаларни хам бериши мумкин.
4.    Алахлаш ғояларига бемор  қатъиян ишонади. Рептилоидлар фитнаси, дунёни ўзга сайёраликлар эгаллаши ёки узоқ цивилизациялардан турли хил мурожаатлар тушишига ишонади.

Шизофрениянинг кичик белгилари:
1.    Турғун галлюцинациялар. Бу кўрув иллюзиялари бўлиб кўриб турган хақиқий нарсаларини нотўғри бузиб талқин қилишдан иборат. Масалан кўчада юрган одамлар оёғида туёқ ўсиб чиқаётганини ёки креслога илиниб турган шарфни худди тирикдек хис қилшади.
2.    Тушунарсиз нутқ. Бемор қандайдир мухим нарсалар хақида гапиради ва бунда ўзи тўқиб чиқарган сўз ва ибораларни қўшиб юборади. Беморнинг гаплари орасида мантиқий боғлиқлик бўлмайди.
3.    Секинлаган реакциялар. Бемор атрофга реакция билдирмайди. Ступор холатига тушади. Узоқ вақт бита нуқтага қараб ўтириши, ёки қимирламай ётиши хам мумкин.
4.    Негатив симптомлар. Инсон турли эмоциялари (хис-туйғуларини) йўқотади, ишига бўлган қизиқиши сўнади, атрофдагилар билан мулоқоти кескин камаяди,  
Санаб ўтилган белгилар беморни врачга учраши учун мухим сабаб хисобланади.

Инсонда шизофрения белгилари бўлса нима қилмоқ керак?
Шизофрениянинг айрим шакллари қўзиш даврлари билан кечади. Бу даврда касаллик белгилари айниқса кучли ифодаланади ва бемор хақиқатни англамайди. Беморлар ўз дунёсида нима қилаётганини англамайди ва уларнинг хулқини башорат қилишни имкони бўлмайди. Бемор ўзига ва атрофдагиларга агрессив бўлиб қолади.   
Бундай пайтларда беморни алахлаётганини, бошидаги овозлар хақиқий эмаслигини тушунтиришга харакат қилиш нотўғри. Биринчидан улар ишонмайди. Иккинчидан бундай буён улар Сизни ўз душмани деб хисоблайди.   
Агар бемор ўз онгида дунёни ўзга сайёраликлардан «қутқариш» миссиясини бошлаган бўлса, сиз хам ўзингизни «агрессорларга қарши курашувчи агентман» деб таништириб унга ёрдам бераётганга ўхшашга харакат қилинг. Шу йўл орқали беморни шифокор кўригига олиб боришга йўл топинг.
Замонавий тиббиёт шизофрениянинг бир қатор турларини тўла даволаш имкониятига эга.

© www.gepamed.uz