ИЧАКЛАР НИМАГА ҚУЛДУРАЙДИ ВА У НИМАСИ БИЛАН ХАВФЛИ?

ИЧАКЛАР НИМАГА ҚУЛДУРАЙДИ ВА У НИМАСИ БИЛАН ХАВФЛИ?

Ичак қулдураши сабаблари:
Ошқозон ва ичаклар деворлари силлиқ мускул тўқимасидан таркиб топган ичи бўш аъзолар хисобланиб, уларнинг бир меёрда қисқариши (перистальтикаси) хисобига овқатни сифатли хазм қилади.

Хамирни қорганда уни бир тусда бўлиши учун қиладиган харакатингизни эсланг. Тахминан худди шундай жараён ошқозон-ичак трактида содир бўлади. Мушаклар қисқаради, ошқозон ва ичакнинг таркибини сиқиб чиқаради, майдалайди ва аралаштиради, уни бир жойда ушлаб туради ва бошқа бир жойда пастга қараб тезроқ ҳаракат қилишга мажбур қилади. Бу жараён перистальтика деб аталади.
Бундан ташқари, ҳазм қилиш жараёнида турли хил суюқликлар ва газлар чиқарилади. Ва баъзида ичаклар қисқариши уларда овоз чиқиши – қулдураши билан кечади. Бундай товушлар БОРБОРИГМАЛАР деб аталади. Унинг сабаблари қуйидагилар бўлиши мумкин.


1. Эндигина овқатланган одамларда.
Соғлом овқатланиш режимига риоя қилиш хам қорин қулдурашини йўқота олмайди. Негаки хазм жараёнида шак-шубхасиз суюқлик ва газлар ажралади. Уларнинг харакати ва сфинктерлар орқали ўтиши турли товушларни хасил қилади. Ичаклар юзаси бўйлаб бир текисда тақсимланган овқат ўзига хос овоз ўтказмайдиган ёстиқ бўлиб хизмат қилади. Ундан ташқари катта ва кичик чарвилар хам ичакларда хосил бўладиган товушларни маълум қадар тўсиб туради.

2. Оч қоринга кўп миқдорда сув ичганингизда.
Унинг ошқозон-ичак тракти бўйлаб ҳаракатланиши ўзига хос товуш чиқиши билан характерланади. Айниқса, газланган ичимликларда бу хусусият кўпроқ.

3. Қорнингиз оч бўлганда
Бу ичак шовқиннинг яна бир кенг тарқалган сабабидир. Одатда ичак перисталтикасининг тезлиги ва кучи қорин тўйганда юқори бўлади. Ошқозон ва ичак деворларининг харакатчанлиги хар икки соатда фаол бўлади. Ичакларда товушларни ўчириш учун овқат бўлмаганда, ичак шовқини айниқса баланд овозда эшитилади ва бу ўртача 10-20 дақиқа давом этади. Ва кейин сиз ниҳоят овқатланмагунингизча, ҳар икки соатда такрорланади.

4. Ичак микрофлораси билан боғлиқ муаммоларда

Ичакларда хазм жараёнида қатнашадиган соғлом бактериялар мавжуд. Баъзида шундай бўладики, микроблар сони кескин кўпаяди ва уларнинг барчаси биргаликда ғайритабиий даражада катта миқдорда газ ҳосил қилади. Катта ҳажмдаги газ ва унинг ичак деворларига ўтказадиган босими ичак мушакларининг фаолроқ қисқариши ва уларда баланд товушларга олиб келади. Бу ҳолат ингичка ичакда бактерияларнинг кўпайиши деб аталади. Мумкин сабаблар орасига диабет, целиакия, Крон касаллиги ва ошқозон-ичак тракти орқали озиқ-овқат ҳаракатини секинлаштирадиган бошқа касалликлар киради.

5. Ичакларда кўп миқдорда газ хосил қилувчи таомлар еганда,

Газ қанча кўп бўлса, шовқин хавфи шунчалик юқори бўлади. Қуйидаги озиқ махсулотлари бунга олиб келиши мумкин:
•    Дуккаклилар: ловия, нўхат, ясмиқ.
•    Кўп миқдорда клетчатка тутувчи мева ва сабзавот махсулотлари: карам (оқ карам, Брюссел гуллари, гулкарам), сабзи, олма, ўрик, ўрик.
•    Таркибида клетчатка сақлайдиган озиқ-овқат қўшимчалари.
•    Сунъий ширинликлар (аспартам, ксилитол, сорбитол) қўшилган овқатлар.
Бундан ташқари, ичаклардаги газ таркибига билвосита таъсир қилувчи озиқ-овқатлар мавжуд. Булар, масалан, сақич ва пастиллар: уларни чайнаб, эритиб юборсангиз, ортиқча ҳавони ютасиз. Худди шу таъсирни коктейллар, алкоголсиз ичимликлар, шарбатларни сомон орқали ичганда кузатиш мумкин.

6. Сизнинг ичагингиз ўта фаол.
Бу унинг деворлари жуда тез ва кучли қисқаришини англатади. Овқат, суюқлик ва газлар ортиқча фаол ошқозон-ичак тракти орқали силкиниб ўтади ва бу ҳаракат кўпинча ўткир ва баланд шовқин билан бирга келади. Ичак фаолиятини бу каби кучайишини диареяда кузатиш мумкин.

7. Ичаклар полипи ва ўсмаларида
Ичакларда озиқ-овқат ўтишига халақит берадиган бирор нарса бўлса, қоринда бегона товушлар ҳам пайдо бўлиши мумкин. Полип, чандиқ, дивертикул ёки ўсма шулар қаторида. Улар натижасида торайган ичак бўшлиғи орқали овқатни суриш учун силлиқ мушаклар янада кучли қисқаришни бошлайди. Ва бу кучли шовқинга ва спастик оғриқларга олиб келади. Агар патологик тўсиқ бартараф этилмаса, ошқозон-ичак трактининг мушаклари охир-оқибат чарчайди ва ишлашни тўхтатади. Спазм ва қорин қулдураши йўқолади. Аммо ичакларда озиқ-овқат, газ ва суюқлик тўсиқ сохасигача тўпланиб қолади – бу хавфли касаллик обструктив ичак тутилишига олиб келиши мумкин.

Қачон зудлик билан врачга мурожжат қилиш керак?
Кўпинча, ичак қулдураши зарарсиз бўлсада, психологик ноқулайликка сабаб бўлади. Аммо борборигмага қуйидаги шикоятлар қўшилганда терапевт ёки гастроэнтерологга учраш керак бўлади:
•    Сиз ахлатда қон излари борлигини сезасиз.
•    Ичак қулдураши спастик оғриқлар билан бирга келади.
•    Борборигмалардан ташқари, кўнгил айниши ва қайт қилиш мавжуд.
•    Борборигмалар ич қотиши ёки диарея билан кечгана.


Ичак қулдурамаслиги учун нима қилиш керак?
Агар хавфли касаллик белгилари бўлмаса ва фақат ичак товушлари безовта қилса қуйидагиларга риоя қилинг.
•    Газ ҳосил қилувчи овқатлардан сақланинг.
•    Секин овқатланишга ҳаракат қилинг, ортиқча газни ютиб юбормаслик учун сақич ва газланган ичимликлардан сақланинг.
•    Кун давомида 5-6 марта бўлиб-бўлиб овқатланинг.
•    Ҳар куни бир чой қошиқ зайтун, кунгабоқар ёки зиғир ёғини қабул қилинг. Америкалик гастроэнтеролог Жей В. Маркс таъкидлашича ичакларда ёғларни парчаланишидан хосил бўладиган ёғ кислоталари ичак мускуллари қисқариши фаоллигини ва кучини камайтириши мумкин. Бу эса ортиқча борборигма товушларини хосил бўлишини йўқотади.


www.gepamed.uz