ОИТС ХАҚИДА НИМАЛАРНИ БИЛИШИМИЗ КЕРАК?

ОИТС ХАҚИДА НИМАЛАРНИ БИЛИШИМИЗ КЕРАК?

СПИД дан хақиқатда кўп одам ўлганми?
Ха кўп. 2009 йилги Фредди Меркьюри маълумотларига қараганда СПИД дан 35 миллиондан ортиқ киши ўлган. Бутун жахон Соғлиқни сақлаш ташкилоти хабар қилишича 2016 йилнинг ўзида 1 миллиондан ортиқ инсоннинг ўлими СПИД ва ВИЧ сабабли келиб чиққан. Бу кўрсаткич СПИД билан касалланган беморлар учун замонавий ва сифатли терапия ишлаб чиқилган давр учун жуда кўп. СПИД марказлари маълумотларига таянсак 2017 йилда Россияда 31898 та ВИЧ позитив бемор вафот этган. Бу 2016 йилга нисбатан 4,4% га кўп бўлиб, кунига ўртача 87 та беморга тўғри келади. Ўлимнинг асосий сабаби эса СПИД фонида ривожланган сил касаллиги хисобланади.

ВИЧ нимаю СПИД нима?
ВИЧ — бу одам иммун танқис вируси. У организмга тушгандан кейин иммунхужайраларни ишдан чиқаради. 2017 йили Россияда 104402 та беморда янги ВИЧ инфекция ташхиси аниқланган.
СПИД – бу орттирилган иммун танқис синдроми (ОИТС) бўлиб, ВИЧ инфекция иммун хужайраларни ўлдираётган пайтида организм касалликларга қарши курашиш хусусияти сақланади. СПИД – бу иммунитетни батамом ўлганини англатадиган холат. Бундай холатда беморга тезкор ёрдам кўрсатилмаганда СПИД билан касалланган одам турли хил касалликлар хужумидан вафот этади. Эртами кечми бу барибир содир бўлади.

Демак, СПИД ни ўзидан одам ўлмас эканда?
Тўғри, бу ерда хужжатларни юритишда хатоликлар кузатилади. Касаллик сабаби деган жойда врачлар ўлимнинг асосий сабабини ёзишлари керак. Одатда бу: йирингли менингит, пневмоцистли пневмония, Капоши саркомаси, саратоннинг бошқа турлари ёки организмда СПИД бўлмаса ривожланмаган бошқа бир қанча дахшатли касалликлар бўлиши мумкин. Бу дегани, барибир СПИД билвосита айбдор ва сабабчи хисобланади.

Нима сабабдан иммум тизими ўзини химоя қила олмай қолади?
Хамма гап ВИЧ инфекцияси бирикиб оладиган иммун Т-хужайраларга боғлиқ бўлиб, улар одатда инфекцияга қарши курашади. Т-хужайралар ВИЧ инфекцияси томонидан қуршаб олинган пайтда организм уларнинг етишмовчилиги сезади ва фаол равишда Т-хужайралар ишлаб чиқара бошлайди. ВИЧ эса уларга янги «озуқа» порцияси сифатида қараб, емира бошлайди. Натижада иммун тинимсиз ишлашига қарамасдан фойдали эффект кузатилмайди ва организмни касалланиш хавфи юқорилигича қолаверади.

СПИД юқтирмаслик учун нима қилиш керак?

ВИЧ қон ва биологик суюқликлар (масалан сперма, она сути, шилимшиқ) орқали ўтади. Ундан ташқари туғруқ пайтида онадан болага ВИЧ инфекциясини ўтиш хавфи юқори бўлади. ВИЧ билан исталган одам зарарланиши мумкин. Агар:
•    Тартибсиз жинсий хаёт кечирса;
•    Тишларини даволатиш пайтида ёки поликлиникага қатнаганда;
•    Татуировки ва пирсинг қилдирганда;
•    Инъекцион наркотиклар олса.
Маникюр салонларида ВИЧ юқтириб олиш хавфи жуда кам, чунки у турғун вирус эмас.

ВИЧ инфекцияли одам неча йил яшаши мумкин?
Агар бемор махсус антиретровирусли терапия (АРВТ ёки АРТ) олаётган бўлса, бошқа одамлар сингари 70 ва ундан ортиқ ёшга кириши мумкин. Замонавий АРВТ препаратлари вирус юкламасини кескин камайтириб, уларни миқдорини организм учун хавфсиз даражагача туширади. Ундан ташқари бу препаратларни беморларда салбий таъсири кам. Энг асосийси уларни мунтазам қабул қилиб туриш керак.
Дискордант жуфтликлар хам мавжудки, уларнинг бирида ВИЧ инфекцияси мавжуд, иккинчисида эса йўқ. Агар бемор ўз вақтида АРВТ қабул қилиб турса, унинг жуфти касалланмаслиги мумкин. Шу билан бирга ВИЧ манфий инсонлар контактгача бўлган профилактика препаратларини ичиши мумкин бўлиб, улар зарарланиш хавфини кескин камайтиради. Хуллас АРВТ препаратлари СПИДни ўткир босқичдан хроник турга ўтказади.

Бундан чиқди, энди сақланишга хожат йўқ эканда?
Афсус. ВИЧ га қарши препаратлар қанчалик кучли бўлмасин бу вирусни хали олимлар енгганича йўқ. Тўғри, АРВТ препаратлари ёрдамида ВИЧ мусбат оналардан соғлом болалар туғилаётгани рост. Аммо бемор организмида у таблеткалар ичаётган пайтида вирус ўзини қандай тутишига хеч ким кафолат бера олмайди. Шунинг учун сақланиш мухим.
Энг катта муаммо ушбу препаратларга бўлган эхтиёжни қондириш. Хамма беморлар хам АРВТ терапия билан тўлиқ камраб олинмаган. Беморлар тақдири тўлалигича давлатга ва дориларни сотиб олиш режасига боғлиқ.   

Антибиотиклар касалликни тузата олмайдими?
Йўқ. Биринчидан хамма касаллик хам антибиотик ёрдамида даволанмайди. Масалан  вируслар ва онкологик касалликларга антибиотиклар ёрдам бермайди. Шунингдек, организм иммун тизимини ўрнини босадиган кучли антибиотик халигача мавжуд эмас.

Бу маълумотлар билан мен нима қилишим керак?

ВИЧ инфекцияси бор ёки йўқлигини текширтиринг. Буни аноним равишда СПИД марказларида амалга ошириш мумкин.  

Менда касаллик белгилари йўқ. Мен тахлил топширмасам хам бўладими?

ВИЧ жуда муғомбир касаллик бўлиб, йиллар давомида ўзини билинтирмаслиги мумкин. Аммо бу даврда у иммунитетни аста-секин синдириб, СПИД га ўтиб кетиши мумкин. Энг яхшиси СПИД марказларига мурожаат қилиб, дори воситаларини қандай қилиб олиш, ва бу касаллик билан Сизни ва яқинларингизни қандай яшаши хақида маълумотлар олишга харакат қилинг.

Www.gepamed.uz