Бирор кишининг коронавирус билан айни пайтда касалланганлигини ёки бошқаларга юқтириши мумкинлигини текшириш учун асосан ПЗР (полимераза занжири реакцияси) тестидан фойдаланилади. Бунинг учун, пахтали тампонга бурун-халқум ёки томоқдаги сулакдан суртма олиниб унда касалликнинг қўзғатувчисини топишга ҳаракат қилинади.
Аммо сиз илгари COVID 19 билан касалланганми ёки йўқлигини билмоқчи бўлсангиз - аломатларсиз ёки энг енгил шаклда ўтказган бўлсангиз, ПЗР текшируви ишламайди. Бунинг учун қонда ИФА усулида коронавирусга қарши антитаначалар мавжудлигини аниқлаш керак бўлади.
Коронавирус антитанача тести нима ва у қандай ишлайди?
Антитаначаларни аниқлаш тести (иммунофермент ИФА-тахлили) вирусни эмас, балки унинг организмга ҳужуми таъсирида ривожланган унга қарши иммун реакцияни аниқлашга ёрдам беради.
Инсон иммунитети инфекцияга, шу жумладан COVID 19 га, вирусни топиш ва йўқ қилиш учун созланган махсус оқсилларни ишлаб чиқариш ва қонга юбориш орқали таъсир қилади. Улар антитаначалар деб аталади. Антитаначалар дарҳол пайдо бўлмайди. Таначанинг инфекцияни таниб олиши, уни йўқ қилишга қаратилган оқсилларни ўстириши учун вақт керак. Антитанача даражаси аста-секин кўтарилади. Агар вируснинг кўпайишини тўхтатиш ва унинг танасини тозалаш учун етарли миқдордаги антитаначалар мавжуд бўлса, одам тузалади.
Инфекцияга қарши тўғридан-тўғри курашадиган ушбу антитаначалар М синфидаги иммуноглобулинлар (IgM) деб номланади. Касаллик орқага қайтгач, IgM ўрнини G синф иммуноглобулинлар (IgG) эгаллайди. Уларнинг сони камроқ ва уларнинг вазифаси бироз бошқача: улар хотирасида мағлуб бўлган вируснинг «портретини» сақлайдилар. Агар организм бу вирусга яна дуч келса, IgG оқсиллари тажовузкорни танийди ва IgM «қирувчи» антитаначаларини серияли ишлаб чиқаришни бошлайди. Шундай қилиб, иммунитет реакцияси тезлашади ва патоген билан кейинги алоқада иммунитет тизими кўпайишидан олдин уни енгиб чиқади.
Коронавирус ИФА тести антитаначаларнинг иккала турини ҳам аниқлайди. Коронавирусга қарши антителаларни текшириш учун қон бармоғингиздан ёки томирдан олинади ва кўрсаткич чизиқлари бўлган махсус синов тўпламига томизилиб аниқланади.
Коронавирус антитаначасини текшириш қанчалик тўғри?
Афсуски, антитанача тестлари нотўғри бўлиши: ёлғон мусбат ва ёлғон манфий натижалар хам кўрсатиши мумкин (яъни одам касал бўлганлигини кўрсатади, гарчи у коронавирусга чалинмаган бўлса ҳам ва аксинча). Бу кўплаб омилларга боғлиқ.
1. Таҳлил жуда эрта амалга оширилганда
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики IgM антитаначалари, COVID 19 ҳолатида инфекциядан 3-6 кун ўтгачгина (баъзан кечроқ) пайдо бўлади. IgG антитаначалари эса қонда етарли миқдорда касаллик бошлангандан 8 кундан кейин пайдо бўлади.
Бу шуни англатадики, сиз аллақачон COVID 19 билан касалланиб, барча аломатлар билан касалланган бўлишингиз мумкин, аммо коронавирусга қарши антителлар учун тест айтиб утилган даврлардан бошқа пайт топширилганда салбий натижа беради.
2. Таҳлил жуда кеч амалга оширилди
IgM антитаначалари қонда узоқ турмайди ва хосил бўлгандан кўп ўтмай йўқолади. Одамнинг қонида коронавирусга қарши IgG антитаначалари қанчагача сақланиши номаълум (яъни, COVID 19 қўзғатувчиси иммунитети қанча давом этади). Айрим беморларда 6-ойгача IgG ни қайд этилаётгани аниқланаётган бўлса, айрим беморларда бу антиген бир-икки ой ичида йўқолаётгани кузатилмоқда. Яъни касалликдан бир неча ой ўтгач ўтказилган антитанача текшируви одамда коронавирус инфекцияси бўлганини аниқлай ололмаслигимиз хам мумкин.
3. Баъзан тестлар ўз-ўзидан муваффақиятсиз бўлади
Техник носозлик юз бериши мумкин ва тест коронавирусга қарши антитаначаларнинг мавжудлигини қайд этади - гарчи аслида одам касал бўлмаса ёки бошқа юқумли касалликка чалинган бўлса хам. Ушбу ёлғон-мусбат ҳолатлар 2-21% ҳолларда учрайди. Тахлилни белгиланган вақтида бажариш ёлғон-мусбат натижаларни олдини олади.
Коронавирус антитаначаларига текширилган тестлар кўпинча нотўғри бўлса, уларни нимага текширилади?
Ҳар бир инсон нуқтаи назаридан, антитаначаларни текшириш ҳақиқатан ҳам фойдасиз бўлиб кўриниши мумкин. Аммо оммавий жамият ҳақида гап кетганда бу синовлар муҳим роль ўйнайди.
1. Синовлар соғайганларнинг улушини тахмин қилишга имкон беради
Бу коллектив иммунитетини баҳолаш учун муҳимдир. Коллектив иммунитет аҳолининг 70% кисми COVID 19 билан касалланган пайтдагина ишлай бошлайди, деб тахмин қилинмоқда.
2. Синовлар натижасида қанча одам аломатларсиз коронавирус инфекциясини ўтказётганини билиш мумкин
Бу касалликнинг оғирлигини, унинг ўлимини баҳолаш ва алоҳида хавф остида бўлган гуруҳларни аниқлаш учун муҳимдир.
3. Шифокорлар тестларга муҳтож
Доимий равишда одамлар билан мулоқотда бўлган бошқа касб вакиллари (улар орасида асимптоматик беморлар бўлиши мумкин) - ўқитувчилар, сотувчилар, такси ҳайдовчилари. Мутахассисларнинг қайси бири аллақачон касал бўлганлиги, яъни, эҳтимол, COVID 19 га қарши иммунитети борлиги тўғрисидаги маълумотлар иш ҳажмини тўғри тақсимлашга ёрдам беради. Масалан, аллақачон юқтирган шифокорни коронавирус аломатлари бўлган беморлар ётадиган шошилинч ёрдам хонасига юбориш хавфсизроқ.
4. Ташхисни аниқлаштириш учун тестлар керак
ПЗР таҳлиллари ҳам етарли даражада аниқликка эга эмас ва баъзида кетма-кет бир неча марта салбий натижаларни кўрсатмоқда - гарчи беморда коронавирус инфекциясининг аниқ белгилари бўлса ҳам. Бундай ҳолда, антитанача тести қўшимча, скрининг диагностикаси усули сифатида ишлатилиши мумкин.
5. Коронавирусга қарши эмлашлар самарадорлигини текшириш учун тестлар керак
Вакцинанинг вазифаси соғлом одамда COVID 19 (IgG) га қарши антикорларни шакллантиришдир. Бундай ҳолда, ҳақиқий инфекцияга дуч келганда, иммунитет тизими уни дарҳол йўқ қилишни бошлайди ва беморнинг ўзи коронавирусни асимптоматик ёки осон ўтказади. COVID 19 га қарши антитаначаларнинг пайдо бўлганини вакцинациядан кейин ИФА тест ёрдамида текширишингиз мумкин.
www.gepamed.uz
