"Касаллик" деган сўзни эшитганда биринчи ўринда хаёлимизга инсон организмига таъсир этувчи вирус ва микроорганизмлар келади. Улар учун инсон хаёт ва озуқа манбаи хисобланади: баъзилари шиллиқ қаватларда жойлашса, баъзилари қон орқали бутун организм бўйлаб тарқалиб юради. Яна бир хиллари эса тана хужайралари бутунлигини бузиб, уларда кўпайиш учун ўзларига шароит яратишади.
Дори препаратлари ва профилактика воситалари ёрдамида инсоният улар билан билан неча асрлардан бери курашиш учун замонавий усулларни яратмоқда.    
 
Рак нима?
Рак – бу организмнинг хужайраларини мутацияланиши билан кечувчи касаллик хисобланади. Халигача қачон, каерда ва қай тариқа организмнинг хужайра дастурларида бузилишлар мумкинлигини 100% олдиндан айтиб берувчи текшириш усули мавжуд эмас. Тиббиётга хужайралар мутациясига олиб келувчи канцероген омиллар мавжуд. Улар радиацион нурланиш, токсик моддалар таъсири, организмнинг умумий кучсизланиши бўлиши мумкин. Хозиргача хеч бир замонавий терапия ўсмалардан абсолют химоя қила олмайди.
    
Ўсмалар ёки карцинома, организмнинг соматик хужайраларини тартибсиз ўсиши ва бўлиниши натижасида ривожланади. Одатда организмнинг хар бир хужайраси аниқ белгиланган жадвал (график) бўйича яшаб, тиббиётда бу хужайра цикли деб аталади. Хужайраларнинг белгиланган дастур бўйича фаолияти тугагач – улар ўлади. Организмда тозаловчи хужайралар – фагоцитлар мавжуд бўлиб, улар тўқималарда тўпланган «органик ахлатлар» хисобига яллиғланиш ривожланмаслиги учун ўлган хужайраларни изини йўқотади.
Хужайралар ўз куни битганини уларнинг хромосомаларини бир чеккасида мавжуд бўлган кичкинагина ДНК участкаси – теломерлари ёрдамида билади. Барча теломерлари сарф қилингач – хужайраларнинг бўлиниши тўхтайди. Кўпинча хужайралар ўртача 50 маротабагача бўлинади. Бу ходисани ўтган асрнинг 60 йиллари Леонард Хейфлик номли олим ихтиро қилган.  

Хужайралар нега ўлади?
Бу бўлиниш жараёнида хужайраларда содир бўладиган микроскопик мутациялар таъсирига боғлиқ. Айнан шу мутациялар сонини аста секин кўпайиши хисобига хужайра дастурини издан чиқиши ва хужайралар ўлими кузатилади. Натижада организм қарийди. Мутацияларнинг кучайиши ташқи мухитнинг агрессив таъсирига хам боғлиқ бўлади. Табиат инсонни шундай яратганки, энг стерил ва қулай шароитларда изоляцияда сақланган инсон хам абадий яшай олмайди.

Ўсмалар ва уларнинг турлари.
Усмалар яхши сифатли ва ёмон сифатли бўлади. Хар иккаласи хам организм учун хавф туғдири мумкин. Аммо ёмон сифатли ўсмалар кўпроқ асоратланади. Ёмон сифатли ўсмалар – карциномалар деб аталиб, улар «малигнизацияланган» хужайралардан таркиб топади. Бошқача айтганда улар соғлом тўқима хужайраларига хос специфик хусусиятларини йўқотган бўлиб, тинмасдан ва назоратсиз ўсиш имкониятига эга бўлади. Ундан ташқари улар метастазлар туғиши мумкин, яъни бирон бир ўсмада хосил бўлган мутант-хужайралар улардан ажралиб чиқиб қон оқими бўйлаб оқиб бутун организмга тарқалиши мумкин. Янги жойга ёпишиб олиб, бу мутант-хужайралар у ерда паразитга хос кўпайиб, эгасининг соғлиғига путур етказиши мумкин.
 

Ёмон сифатли ўсма – безли рак хақида.
Бир қарашда бизнинг организмимизни ичида хужайраларнинг бўлиниши қандай хавф туғдириши мумкин деган саволни бериш мумкин. Бўлиб хам бу доимо содир бўлади ваш у жараёнлар хисобига инсоннинг хаёт фаолияти ушланиб туради. Аммо бунинг иккита мухим жойи бор:
Биринчидан, мутант хужайралар соғлом туқима хужайраларини аста-секин итариб чиқариши натижасида ўз фаолиятини бажармайди. Натижада организмнинг бир қисми ўз фунциясини бажармай қўяди ва умумий фаолияти гармонияси ъам бузилади.
Иккинчидан, рак хужайраси хақиқий паразитга айланиб, ўлишни хам билмасдан ва эплай олмасдан тинмай кўпаяверади. Организмнинг кўплаб ресурсларини емириб ташлайди. Натижада вақт ўтиб инсон кучсизланади, оғриқ синдроми эса хаётини сифатига ёмон таъсир этади. Иммунитетнинг кескин тушиши ва организмнинг ташқи микроорганизмларга сезувчан бўлиб қолиши кузатилади.

© www.gepamed.uz